پشت لبخند مادر: دردها و درمان‌ها

بیشتر مطالب آموزشی درباره مراقبت از نوزاد روی موضوعاتی مثل تغذیه، خواب یا بیماری‌هایی مانند زردی تمرکز دارند. در حالی که بخش بزرگی از دغدغه‌های نو مادران مربوط به خودشان است: سلامت جسم، روان و روابط خانوادگی. این موضوعات کمتر در مقالات دیگر مطرح می‌شوند، اما در عمل تأثیر زیادی بر کیفیت مراقبت از نوزاد دارند.

در این مقاله به مهم‌ترین مواردی که شاید کمتر به آن‌ها پرداخته‌شده است، می‌پردازیم:

۱. سلامت روان مادر و پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

پس از زایمان، تغییرات هورمونی و فشار مسئولیت جدید ممکن است باعث بروز افسردگی یا اضطراب شود. این وضعیت اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند سلامت مادر و نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد.

• نشانه‌ها: گریه‌های بی‌دلیل، احساس غم و ناامیدی، اضطراب شدید، بی‌حوصلگی، بی‌علاقگی به نوزاد، کسالت و یا تنبلی در انجام فعالیت‌های روزمره.
• اهمیت: بسیار بالا – تاثیر مستقیم روی توان مراقبت از نوزاد و عبور از دوران پس از زایمان که تا حدود ۶ هفته ادامه دارد.
• راهکارها:
• استراحت‌های کوتاه
• صحبت صادقانه با همسر یا یک فرد مورد اعتماد
• مراجعه به روانشناس مشاور و یا روانپزشک در صورت تداوم علائم
• گوش دادن به پادکست یا موسیقی آرام‌بخش در حین شیردهی
• نوشتن چند خط "خاطرات روزانه" یا حتی لیست قدردانی (۳ چیز خوب در همان روز)
• ۵ دقیقه مدیتیشن یا تنفس عمیق قبل از خواب

۲. خستگی و کم‌خوابی شدید مادر

شب‌بیداری‌های مداوم نوزاد، ریتم زندگی مادر را مختل می‌کند. بیشتر منابع به خواب نوزاد اشاره دارند، اما کمتر توضیح می‌دهند که مادر چگونه می‌تواند استراحت خود را مدیریت کند.

• نشانه‌ها: خواب‌آلودگی در طول روز، تحریک‌پذیری، بی‌حوصلگی، سردرد و کاهش تمرکز.
• اهمیت: بالا – خستگی و کم‌خوابی مادر می‌تواند زمینه‌ های افسردگی پس از زایمان را به مقدار قابل توجهی بالا ببرد.
• راهکارها:
• خوابیدن هم‌زمان با نوزاد حتی در روز
• تقسیم وظایف شبانه با همسر
• اولویت دادن به استراحت به جای کارهای خانه
• تماشای یک ویدئوی کوتاه طنز یا کارتون سبک (۵ دقیقه خنده، معجزه می‌کند)
• نوشیدن یک لیوان دمنوش آرام‌بخش (بابونه، به‌لیمو) در کنار پنجره و هوای تازه
• "چرت ۱۰ دقیقه‌ای" با تنظیم تایمر – حتی کوتاه‌ترین خواب انرژی می‌دهد

۳. مشکلات جسمی پس از زایمان

بدن برخی از مادران پس از زایمان نیاز به ترمیم دارد. درد بخیه، خونریزی یا مشکلات حرکتی ممکن است مانع برگشت سریع انرژی و توان مادر و در نتیجه مراقبت مطلوب از نوزاد شود. بسیاری از منابع عمومی این موضوع را سطحی مطرح می‌کنند.

• نشانه‌ها: درد بخیه یا ناحیه لگن، خونریزی غیرطبیعی، تب، درد کمر یا ضعف جسمانی.
• اهمیت: بالا – سلامت فیزیکی مادر شرط اولیه و اصلی تداوم کانون خانواده و در نتیجه رسیدگی به نوزاد است.
• راهکارها:
• استفاده از کمپرس گرم یا سرد با مشورت پزشک
• مصرف داروهای مجاز
• استراحت کافی و اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
• پیگیری معاینات پزشکی، انجام حرکات کششی ساده روی صندلی یا تخت (۲–۳ دقیقه)
• ماساژ دست‌ و پاها با روغن ملایم توسط خود مادر یا همسر
• حمام کوتاه با آب ولرم و رایحه دلخواه (لاوندر یا گل یاس)

۴. فشارهای فرهنگی و خانوادگی

نو مادران معمولاً با توصیه‌های متناقض خانواده و اطرافیان روبه‌رو می‌شوند. این فشارها ممکن است موجب اضطراب و بی‌اعتمادی به خود در آن‌ها شود.

• نشانه‌ها: سردرگمی در تصمیم‌گیری، استرس ناشی از شنیدن توصیه‌های متضاد، احساس بی‌کفایتی.
• اهمیت: متوسط – در صورت عدم مدیریت، می‌تواند به استرس و افسردگی دامن بزند.
• راهکارها: انتخاب و اعتماد به یک منبع معتبر (پزشک یا ماما)
• گفت‌وگوی محترمانه با خانواده برای تعیین مرزها، دخالت دادن همسر در مدیریت اختلاف‌ نظرها
• تماس تصویری با یک دوست صمیمی برای صحبت آزاد و بی‌قضاوت کوتاه مدت
• خواندن چند صفحه از کتاب مورد علاقه (ترجیحاً غیر آموزشی و سرگرم‌کننده)
• گوش دادن به داستان کوتاه یا کتاب صوتی در زمان شیر دادن یا آغوش گرفتن نوزاد

۵. نقش پدر و حمایت همسر

همسران در منابع آموزشی معمولاً نقش کم‌رنگی دارند، در حالی که حمایت آن‌ها می‌تواند بار جسمی و روانی مادر را به‌شدت کاهش داده و کانون خانواده را گرمتر و صمیمانه تر از قبل کند.

• نشانه‌های کمبود حمایت: مادر همیشه خسته و تنهاست، احساس می‌کند کسی او را درک نمی‌کند، بار مسئولیت‌ها یک‌طرفه است.
• اهمیت: بالا – حمایت همسر یکی از عوامل اصلی پیشگیری از افسردگی و فرسودگی مادر است.
• راهکارها: مشارکت پدر در کارهای ساده مثل تعویض پوشک یا آرام کردن نوزاد
• شنیدن و درک کردن بدون قضاوت، تقسیم وظایف خانه
• قدم زدن کوتاه سه‌نفره (پدر، مادر و نوزاد در کالسکه) در فضای سبز نزدیک خانه
• دیدن یک فیلم کوتاه خانوادگی یا مرور عکس‌های قدیمی با هم
• بازی‌های خیلی ساده دونفره (مثل حدس کلمه یا "من چی فکر می‌کنم؟") برای خندیدن و نزدیک‌تر شدن
• مرور خاطرات و امید دادن به تکرار آنها در آینده.

نتیجه

برای حمایت واقعی از مادر و نوزاد در ماه اول، علاوه بر تغذیه و خواب نوزاد می‌بایست سلامت روان مادر، مدیریت خستگی، بهبود جسمی پس از زایمان، فشارهای فرهنگی و نقش پدر را که موضوعاتی در عمل اهمیت حیاتی اما کمتر دیده شده‌ هستند را در نظر بگیریم.
نکته مهم استفاده از تفریحات سالم ( تفریح در این دوران قرار نیست طولانی و پرهزینه باشد؛ ۵ تا ۱۵ دقیقه زمان هم می‌تواند به مادر کمک کند حالش عوض شود.)
گاهی یک هدیه کوچک مانند یک شاخه گل، یک فنجان نوشیدنی، یک سورپرایز ساده یا حتی احوال‌پرسی و محبت به مادر و قدردانی از زحماتی که برای نوزاد کشیده است، می‌تواند حال او را به‌کلی دگرگون کند. هر خانواده‌ای که این موارد را جدی بگیرد، می‌تواند تجربه‌ای آرام‌تر و سالم‌تر از روزهای ابتدایی تولد نوزاد داشته باشد.

برقرار کردن تعادل بین مراقبت از نوزاد و استراحت مادر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دوران پس از زایمان است. در ادامه یک راهنمای علمی و عملی برای والدین تهیه کرده‌ایم:

۱. برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیر

• استفاده از زمان خواب نوزاد: وقتی کودک خواب است، مادر هم بهتر است چرتی کوتاه یا استراحت داشته باشد.
• تقسیم وظایف: اگر پدر یا سایر اعضای خانواده حضور دارند، نوبت‌بندی کنید تا هر کس فرصتی برای استراحت داشته باشد.
• اولویت‌بندی کارها: کارهای ضروری (مثل تعویض پوشک و شیردهی) را در اولویت قرار دهید و کارهای کم‌ضرورت را به زمان دیگری موکول کنید.

۲. کمک گرفتن از اطرافیان

• پذیرش کمک خانواده یا دوستان حتی برای چند ساعت کوتاه باعث می‌شود مادر استراحت کافی داشته باشد.
• پرستار کودک یا مراکز مراقبت روزانه کوتاه‌مدت می‌توانند فرصت استراحت بیشتری فراهم کنند.

۳. مراقبت از سلامت جسم و روان

• تغذیه سالم و منظم و نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از خستگی و ضعف.
• ورزش سبک یا حرکات کششی کوتاه باعث افزایش انرژی و کاهش استرس می‌شود.
• تکنیک‌های آرامش و تنفس عمیق برای کاهش اضطراب و فشار روانی.

۴. استراحت هوشمندانه

• چرت‌های کوتاه ۱۵–۳۰ دقیقه‌ای حتی در طول روز می‌توانند تأثیر زیادی بر انرژی مادر داشته باشند.
• اگر کودک در تخت خودش می‌خوابد، مادر می‌تواند از تخت کنار تخت کودک یا کریر برای نزدیک بودن به کودک و استراحت همزمان استفاده کند.

۵ . پذیرش محدودیت‌ها

• همه کارها لازم نیست کامل یا بی‌نقص انجام شود.
• به خودتان اجازه دهید که کمی از استانداردها کوتاه بیایید تا فشار روانی کاهش یابد و تعادل حفظ شود.
• برای شروع روابط جنسی عجله نکنید ، اقدام به این کار بعد از آمادگی جسمی و تمایل مادر، می تواند نتایج بهتری را در روابط زناشویی ایجاد کند و برای ابراز محبت و عشق به نومادر ، از روش‌های دیگر استفاده کنید.

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC)
• راهنمای جامع درباره سلامت روان مادر پس از زایمان

• کلینیک مایو (Mayo Clinic)
• کلینیک آتیه درخشان ذهن: درمان افسردگی پس از زایمان.
• بیتوته: اهمیت سلامت روان مادران پس از زایمان، چالش‌ها و راهکارها.
• مادرشو: اختلالات روحی پس از زایمان، راهنمای شناسایی و درمان.
• دکترتو: علل، علائم و درمان افسردگی بعد از زایمان.
• درمانکده: افسردگی بعد از زایمان و صفر تا صد آن.
• پزشکت: شیردهی و سلامت روان مادر.

اصول مراقبت از نوزاد تازه متولد شده ویژه نومادران و مادران

مراقبت از نوزاد تازه متولد شده نیازمند توجه دقیق به جنبه‌های جسمی، روانی و امنیتی کودک است. این راهنما به نومادران تازه‌کار کمک می‌کند تا با اطمینان و آرامش، نیازهای نوزاد خود را برطرف کنند.

۱. تغذیه و هیدراتاسیون (حفظ تعادل آب و مایعات بدن)

·         هیدراتاسیون در پزشکی و مراقبت از کودک یعنی حفظ تعادل آب و مایعات بدن. نوزادان بدن کوچکی دارند و خیلی سریع‌تر از بزرگسالان در معرض کم‌آبی (دهیدراتاسیون) قرار می‌گیرند، مخصوصاً وقتی تب دارند، اسهال یا استفراغ می‌کنند، یا شیر کافی دریافت نمی‌کنند. کمبود مایعات می‌تواند به سرعت روی سلامت کلیه‌ها، رشد، و حتی هوشیاری نوزاد اثر بگذارد.

·      شیر مادر یا شیر خشک منبع اصلی تغذیه و آب بدن نوزاد است.

·      نوزادان زیر ۶ ماه نیازی به آب جداگانه ندارند.

·         شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزاد است. توصیه می‌شود شیردهی هر ۲–۳ ساعت یا به‌صورت تقاضا انجام شود. مراقب باشید نوزاد به درستی شیر را بمکد و دهانش به سینه بچسبد تا از درد نوک سینه و مشکلات شیر خوردن جلوگیری شود.

·         بعد از هر بار تغذیه، نوزاد را روی شانه یا پای مادر نگه دارید و پشت او را به آرامی ماساژ دهید تا گاز معده خارج شود. این کار از دل ‌درد و رفلاکس (حالتی که شیر یا مایع معده بعد از خوردن، دوباره به سمت مری و دهان برمی‌گردد .این اتفاق به دلیل عدم تکامل دریچه بین مری و معده در ماه‌های اول زندگی بسیار شایع است) جلوگیری می‌کند.

·         هیدراتاسیون و مکمل‌ها: در صورت نیاز و تجویز پزشک، شیر خشک یا آب مناسب برای نوزاد اضافه شود.

·         شیر مادر یا شیر ذخیره شده باید در شرایط بهداشتی و دمای مناسب نگهداری شود.

·      در برخی نوزادان پس از شیر خوردن، برگشت شیر به دهان (رفلاکس) دیده می‌شود. این حالت در اکثر موارد طبیعی و گذراست، اما اگر با اختلال رشد یا بی‌قراری شدید همراه باشد، نیازمند بررسی پزشک است.

·      به تعداد پوشک‌های خیس توجه کنید (۶–۸ عدد در روز نشانه دریافت مایعات کافی است).

·         علائم کم‌آبی (دهیدراتاسیون) در نوزاد

o        خشکی لب‌ها و دهان

o        کاهش دفعات یا حجم ادرار (پوشک خشک بیش از ۶–۸ ساعت)

o        گریه بدون اشک

o        فرورفتگی ملاج (نرمی سر نوزاد)

o        بی‌حالی یا خواب‌آلودگی غیرطبیعی

·         پیشگیری و مراقبت

o        شیر دادن منظم (با توجه به نیاز نوزاد، نه صرفاً طبق ساعت)

o        بهتر است پس از هر بار دفع ادرار پوشک نوزاد را تعویض کنید تا متوجه میزان دفع ادرار در هر بار باشید.

o        تعداد و زمان های تعویض پوشک را در سه هفته اول حتما یادداشت کنید . بررسی روزانه این عددها کافی است و نیازی به نگه داشتن آنها نیست مگر با دستور پزشک .

o        توجه به تعداد پوشک‌های خیس (معمولاً ۶ تا ۸ پوشک خیس در روز نشانه هیدراتاسیون خوب است) و تشخیص این مقدار در صورتیکه پس از هر بار دفع پوشک را تعویض کنید، میسر می شود.

o        در روزهای گرم یا وقتی نوزاد تب دارد، دفعات شیر دادن را کمی بیشتر کنید.

۲٫ شرایط بهداشتی نگهداری از شیر مادر

·         شست‌وشوی دست و وسایل

o        قبل از دوشیدن شیر، دست‌ها را با آب و صابون بشویید.

o        ظرف یا کیسه ذخیره شیر باید کاملاً تمیز و استریل باشد (می‌توان با جوشاندن یا استفاده از دستگاه استریل، بطری یا سرشیشه را ضدعفونی کرد).

o        بهتر است از ظرف شیشه‌ای یا پلاستیک مخصوص نگهداری مواد غذایی بدون BPA استفاده شود.

·         شرایط محیط

• شیر را در محیط تمیز و خنک بدوشید.
• از قرار گرفتن ظرف شیر در معرض هوا یا روی میز آلوده خودداری کنید.
• بلافاصله پس از دوشیدن، ظرف را در یخچال یا فریزر قرار دهید.

·         مدت نگهداری شیر مادر (بر اساس دمای محیط)

• دمای اتاق (۲۵–۲۶ درجه): حداکثر ۴ ساعت
• یخچال (۴ درجه): ۳ تا ۴ روز
• فریزر داخل یخچال (منفی ۱۸ درجه): ۳ تا ۶ ماه
• یخدان با یخ خشک: تا ۲۴ ساعت

o        نکته: هرچه شیر سریع‌تر مصرف شود، مواد مغذی و ایمنی‌بخش آن بهتر حفظ می‌شود.

·         برچسب‌گذاری

• روی هر ظرف یا کیسه تاریخ و ساعت دوشیدن شیر را بنویسید.
• ابتدا شیرهای قدیمی‌تر مصرف شوند.

• ذوب کردن و گرم کردن شیر

• شیر منجمد باید ابتدا در یخچال ذوب شود (چند ساعت تا یک شب زمان می‌برد).
• برای گرم کردن، ظرف شیر را در آب ولرم قرار دهید؛ هرگز از مایکروویو یا حرارت مستقیم روی گاز استفاده نکنید. (ممکن است پروتئین‌های شیر تخریب شوند و نقاط داغ ایجاد کنند که دهان کودک را می‌سوزاند)
• پس از گرم کردن، شیر باید ظرف ۲ ساعت مصرف شود.
• باقی‌مانده شیری که نوزاد از شیشه خورده، قابل نگهداری و استفاده مجدد نیست و می بایست دور ریخته شود.

• بهداشت در حین تغذیه

• پیش از شیر دادن، حتماً دست‌های خود را تمیز کنید تا از انتقال آلودگی به نوزاد جلوگیری شود.
• اگر پوشک خیلی کثیف یا خیس باشد، بهتر است قبل از شیر دادن تعویض شود. این کار باعث می‌شود نوزاد هنگام شیر خوردن آرام‌تر باشد و بی‌قراری نکند.
• از شیشه شیر و سرشیشه تمیز و استریل استفاده کنید.
• هر بار پس از مصرف، ظرف شیر را کاملاً شسته و خشک کنید.
• در صورت وجود علائم آلودگی (بوی بد، تغییر رنگ یا بافت) شیر را مصرف نکنید.

• نکات تکمیلی

• بهتر است شیر در بطریهای کوچک (۶۰–۱۲۰ میلی‌لیتر) ذخیره شود تا هدر نرود.
• ترکیب شیر مادر می‌تواند بعد از مدتی دو لایه شود (چربی بالا می‌آید)؛ کافی است ظرف را به آرامی بچرخانید (تکان شدید ندهید).
• اگر کودک دچار رفلاکس معده است، توصیه می‌شود از حجم‌های کمتر شیر ذخیره‌شده استفاده شود و فاصله تغذیه‌ها بیشتر شود.

۳. خواب و آرامش

·         نوزاد باید روی پشت و در تخت یا گهواره ایمن بخوابد تا خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد کاهش یابد.

این سندروم حالتی نادر (۱ تا ۴ نفر در هر ۱۰۰۰ نفر) است که یک نوزاد سالم و بدون بیماری شناخته‌شده، به‌طور ناگهانی و غیرقابل‌توضیح در خواب فوت می‌کند. این موضوع معمولاً در شش ماه اول و بیشتر بین ۲ تا ۴ ماهگی دیده می‌شود.

·         نوزادانی که رفلاکس معده دارند باید به پشت بخوابند؛ استفاده از بالش یا قرار دادن در وضعیت نیمه‌نشسته توصیه نمی‌شود، مگر با نظر پزشک.

• محیط خواب باید گرم و آرام باشد؛ نور ملایم و سکوت نسبی به خواب بهتر نوزاد کمک می‌کند.
• ماساژ آرام دست‌ها، پاها، شکم و پشت نوزاد بعد از حمام یا در زمان آرامش باعث بهبود گردش خون، آرامش و تقویت خواب می‌شود. از روغن‌های مخصوص کودک و حرکات ملایم استفاده کنید.

۴. تعویض پوشک و مراقبت از پوست

• پوشک نوزاد باید هر ۲–۳ ساعت یا هنگام خیس شدن تعویض شود تا از سوختگی و تحریک پوست جلوگیری شود.
• هنگام خرید لباس نوزاد، به جنس نرم و راحت آن توجه کنید. لباس‌ها باید بدون درزهای زبر و برچسب‌های آزاردهنده باشند. لباس‌های گشاد و قابل شست‌وشو بهترین گزینه هستند. همچنین هنگام خرید پوشک به جنس لایه ای که با بدن نوزاد تماس دارد توجه کنید تا به اندازه کافی نرم و لطیف باشد.
• شست‌وشوی دست‌ها قبل از تعویض پوشک ضروری است. پوست ناحیه پوشک را بعد از شست‌وشو خشک کرده و در صورت نیاز از کرم ضد سوختگی استفاده کنید.
• تا زمان افتادن طبیعی، بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود. از کشیدن یا دستکاری آن خودداری کنید و از پوشک‌های دارای برش بند ناف استفاده کنید.

۵. مراقبت ناخن‌ها و تماس با نوزاد

• ناخن‌های نوزاد سریع رشد می‌کنند و ممکن است نوزاد خود را با آن‌ها بخراشد و یا زخمی کند. ناخن‌ها را حداقل هفته‌ای ۱–۲ بار با ناخن‌گیر مخصوص کوتاه کنید.
• لمس و نوازش کودک باعث ایجاد امنیت و آرامش می‌شود. حتی نوازش دست‌ها، پاها و پشت کودک برای رشد حسی و روانی اهمیت دارد.

۶. سلامت و مراقبت پزشکی

·         انجام ارزیابی‌ و معاینات اولیه مانند وزن‌کشی و بررسی علائم حیاتی، از وظایف اصلی است که به شناسایی هر گونه مشکل احتمالی کمک می‌کند.

·         واکسن‌ها باید طبق برنامه زمان‌بندی شده انجام شوند.

·         در صورت تب، گریه غیرعادی، تغییر رنگ پوست، مشکل در تغذیه، تعداد دفعات ادرار و مدفوع یا خواب، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

·         در روزهای اول تولد، تغییر رنگ پوست و چشم به زرد می‌تواند نشانه زردی باشد. معمولاً خفیف و گذراست، اما اگر شدید یا طولانی‌مدت باشد، نیاز به بررسی فوری پزشک دارد.

·         آزمایشات غربالگری مثل کم‌کاری تیروئید مادرزادی، بیماری فنیل کتونوری نوزاد، سندروم متابولیک ارثی، شنوایی و بینایی باید طی هفته اول در مراکز بهداشت انجام گیرد و به طور منظم دمای بدن، ضربان قلب و تعداد تنفس نوزاد کنترل شود تا از سلامت عمومی او اطمینان حاصل نمایید.

·         در صورت نیاز، داروهای لازم تجویز شده توسط پزشک معتمد، در زمان‌بندی مصرف صحیح و با روش استفاده درست به نوزاد داده شود.

استفاده از اپلیکیشن‌های یادآر و یا داشتن پلنرهای دیواری یا دفتری برای یادداشت کردن موارد ذکر شده، می‌تواند مفید باشد.

۷. توجه به گریه و نیازهای عاطفی

• گریه نوزاد زبان اوست و نشان‌دهنده گرسنگی، خستگی، احساس سرما و گرما، درد، پوشک کثیف یا نیاز به آغوش است. رفلاکس معده هم می‌تواند باعث گریه و بی‌قراری شود؛ بنابراین توجه به زمان و شرایط گریه اهمیت دارد.
• پاسخ سریع و محبت‌آمیز به گریه، باعث ایجاد امنیت و آرامش روانی نوزاد می‌شود.
• ارتباط چشمی و کلامی، نگاه کردن، لبخند زدن و صحبت کردن با نوزاد رشد زبان و هوش اجتماعی او را تقویت می‌کند.

۸. ایمنی نوزاد

• محیط خواب نوزاد ایمن و بدون بالش یا اسباب‌بازی نرم باشد.
• هرگز نوزاد را بدون مراقبت روی کاناپه، تخت بزرگسالان یا سطوح بلند قرار ندهید.
• دمای محیط بین ۲۲–۲۵ درجه سانتی‌گراد باشد تا نوزاد سرما نخورد یا بیش از حد گرم نشود.
• هنگام سفر با خودرو، از صندلی مخصوص نوزاد استفاده کنید و یا کودک را در آغوش بگیرید.

۹. مراقبت از مادر

• خواب و استراحت کافی مادر حتی در زمان‌های کوتاه، برای بازسازی انرژی و تولید شیر ضروری است.
• تغذیه سالم و مغذی، آب کافی و رعایت بهداشت شخصی (دست‌ها، ناخن‌ها، دهان و بینی) بسیار اهمیت دارد.
• حمایت خانواده، همسر و دوستان یا مشاور سلامت در مواقع نیاز باعث کاهش استرس مادر و افزایش کیفیت مراقبت از نوزاد می‌شود.

۱۰٫ ارتباط عاطفی (لمس، صحبت کردن و نوازش کردن)

• تماس پوستی، در آغوش گرفتن و نوازش، پیوند عاطفی مادر و نوزاد را تقویت می‌کند.
• با نوزاد صحبت کنید؛ صدای مادر و زمزمه آوازهای کودکانه برای او آرام‌بخش و آشناست.
• بازی‌های ساده و حرکات نرم (مثل گرفتن انگشت، تکان ملایم دست‌ها و پاها) رشد حسی و حرکتی را تقویت می‌کند.

۱۱٫ باد گلوی نوزاد

• بعد از هر وعده شیر، نوزاد مقداری هوا بلعیده که باید خارج شود.
• خارج نکردن هوا ممکن است باعث رفلاکس یا استفراغ شود.
• روش‌ها:
• روی شانه قرار دادن نوزاد و ضربه‌های آرام پشت
• نشاندن روی پا و نگه داشتن سر
• خواباندن به شکم روی پا و ماساژ پشت
• اگر پس از ۱۰–۱۵ دقیقه باد گلو خارج نشد اما نوزاد آرام بود، می‌توانید او را بخوابانید.

۱۲٫ مراقبت از بند ناف

• بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود.
• بهتر است پوشک روی محل بند ناف قرار نگیرد.
• می‌توانید از پوشک های دارای انحنای بند ناف استفاده کنید. (سایز ۱ پوشک بچه هانیز دارای انحنای بند ناف است.)
• از الکل یا مواد تحریک‌کننده استفاده نکنید؛ تنها توصیه پزشک را اجرا کنید.
• افتادن بند ناف معمولاً طی ۱ تا ۳ هفته اول زندگی رخ می‌دهد.
• در آغوش گرفتن نوزاد تا زمان افتادن بند ناف باید با احتیاط صورت بگیرد و بهتر است نوزاد را در آغوش افراد بی‌تجربه نسپاریم.

منابع:

•  وبسایت‌ WHO سازمان جهانی بهداشت
• وبسایت CDCمراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا
• وبسایتMayo Clinic  کلینیک مایو
• کتاب نلسون: مبانی بیماری‌های کودکان (ترجمه فارسی) – فصل گوارش، مبحث رفلاکس در نوزادان
• کتاب بیماری‌های گوارشی کودکان، دکتر مهرداد هاشمی
• مقالات نشریه علمی کودکان ایران در زمینه رفلاکس و GERD
• راهنماهای بالینی انجمن متخصصان کودکان ایران در مورد رفلاکس و استفراغ نوزاد
• آزمایشگاه نیکو: راهنمای کامل زردی نوزادان، علل، تشخیص و درمان
• وبسایت سلامت اول
• وبسایت مهرپرور
• وبسایت ریزدونه
• وبسایت نمناک
• وبسایت درمانکده
• وبسایت مادرشو
• وبسایت مهرپرور
• پروتکل کنترل زردی نوزادان با سن داخل رحمی ۳۵ هفته یا بیشتر – ارائه شده توسط انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر ایران
• ویکی‌پدیا فارسی

• وبسایت درمانکده American Academy of Pediatrics (AAP) – بخش "Gastroesophageal Reflux in Infants"
• National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK, NIH) – مباحث GERD in infants
• UpToDate – مقاله "Gastroesophageal reflux in infants" (منبع تخصصی پزشکان: مقاله تخصصی درباره زردی نوزاد، علائم، تشخیص و درمان

• NCBI Bookshelf – StatPearls: مروری جامع بر زردی نوزاد، انواع و روش‌های درمان آن
• Medscape اطلاعات کامل درباره علل و پاتوفیزیولوژی زردی نوزاد
• KidsHealth – Nemours: راهنمای والدین درباره زردی نوزاد، تشخیص و درمان
• Mayo Clinic: اطلاعات پزشکی درباره نشانه‌ها و علل زردی نوزاد
• MedlinePlus Medical Encyclopedia: دانشنامه پزشکی درباره یرقان نوزادان
• American Academy of Family Physicians (AAFP): راهکارهای عملی در مدیریت زردی نوزادان
• Children’s Hospital of Philadelphia: مسیر بالینی تشخیص و درمان زردی نوزادان
• HealthyChildren.org: منابع آموزشی والدینی درمورد زردی نوزادان

سوالات و دغدغه هایی که بیشترمادران با آن مواجه میشوند

علل شایع گریه نوزادان چیست و چه علائمی دارند؟

در ماه اول تولد، گریه مهم‌ترین زبان نوزاد است و او با آن نیازها و ناراحتی‌هایش را بیان می‌کند. هر دلیل، نشانه‌های خاصی دارد که اگر والدین آن را بشناسند، خیلی راحت‌تر می‌توانند نوزاد را آرام کنند.

۱. گرسنگی

• نوزادان معده بسیار کوچکی دارند و هر ۲ تا ۳ ساعت نیاز به تغذیه دارند. پایین بودن قند خون ناشی از تأخیر در شیردهی، محرک اصلی گریه است.
• نشانه‌ها و علائم: گریه‌های کوتاه و متوالی، حرکات مکیدن، بردن دست به دهان، چرخاندن سر به دنبال سینه یا شیشه شی از علائم گرسنگی نوزاد هستند.

۲. پوشک خیس ، کثیف یا تنگ

• پوست نوزاد بسیار نازک و حساس است. رطوبت و آلودگی پوشک باعث تحریک پوست و احساس سوزش یا ناراحتی می‌شود.
• نشانه‌ها و علائم: گریه ناگهانی، بی‌قراری هنگام نشستن یا در آغوش بودن، آرام شدن سریع پس از تعویض پوشک.

۳. خواب‌آلودگی و خستگی

• سیستم عصبی نوزاد هنوز نابالغ است و وقتی خسته می‌شود، نمی‌تواند خود را آرام کند. به همین دلیل نوزاد نیاز به خواب روزانه زیاد دارد.
• نشانه‌ها و علائم: مالیدن چشم‌ها، خمیازه‌های مکرر، نگاه خیره و بی‌قرار، گریه آرام و ممتد.

۴. احساس گرما یا سرما

• مرکز تنظیم دمای بدن نوزاد هنوز کامل نیست. تغییرات دمایی محیط خیلی سریع روی او اثر می‌گذارد.
• نشانه‌ها و علائم: دست و پای سرد یا رنگ‌پریده در سرما، تعریق و قرمزی پوست در گرما، گریه ناگهانی و بی‌قراری.

۵. نیاز به آغوش و تماس پوستی

• امنیت به تماس مستقیم با والدین نیاز دارد. این تماس باعث ترشح هورمون آرام‌بخش (اکسی‌توسین) می‌شود.
• نشانه‌ها و علائم: گریه بدون علت مشخص، آرام شدن سریع در آغوش یا هنگام تماس پوست به پوست.

۶. درد در اندام‌ها و نواحی بدن نوزاد؛ نشانه‌ها و راه‌های تشخیص

معمولا با لمس آرام اعضای بدن نوزاد می توان ناحیه درد را تشخیص داد.دردهای شایع در نوزادان عبارتند از:

۱٫        درد شکم (غیرکولیکی)

·         علت: یبوست، گاز، رفلاکس

·         نشانه‌ها: جمع کردن پاها به سمت شکم، شکم سفت یا متورم، گریه‌های کوتاه مدت یا پراکنده

۲٫       کولیک نوزادی (درد شدید و مکرر شکم)

·         علت: نامشخص، معمولاً بین ۲–۶ هفته اول تا حدود ۳–۴ ماهگی

·         گریه نوزاد بیش از سه ساعت در روز، سه روز در هفته و سه هفته پیاپی

·         نشانه‌ها: گریه طولانی و شدید، اغلب شب‌ها، جمع کردن پاها به سمت شکم، ناراحتی شدید حتی پس از تغذیه

o        کولیک نوزاد چیست؟

کولیک نوزاد یا قولنج نوزادی وضعیتی است که در آن یک نوزاد سالم بیش از سه ساعت در روز، سه روز یا بیشتر در هفته و یا بیش از سه هفته متوالی گریه می‌کند. معمولاً این حالت در نوزادان دو هفته تا چهار ماهه رخ می‌دهد و بیشتر در عصرها اتفاق می‌افتد. علت دقیق کولیک هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما احتمال می‌رود به عوامل مختلفی از جمله مشکلات گوارشی یا حساسیت به مواد غذایی در شیر مادر مرتبط باشد.

علائم کولیک شامل گریه‌های مکرر، جمع کردن پاها به سمت شکم، سفت شدن بدن و بیقراری شدید است.

راه‌های تخصصی و علمی درمان کولیک نوزادان شامل روش‌های زیر است:

• ماساژ ملایم شکم با روغن‌های گیاهی مانند روغن بادام شیرین و بابونه که به کاهش گاز و درد معده کمک می‌کند.
• حمل کردن و آرام کردن نوزاد با تکان‌های ملایم، استفاده از صدای آرامش‌بخش مانند صدای سشوار یا موسیقی ملایم.
• استفاده از کمپرس گرم روی شکم نوزاد برای شل کردن عضلات و کاهش درد.
• تغییرات در رژیم غذایی مادر در صورت شیردهی ( با مشورت پزشک انجام گیرد) ؛ حذف مواد نفاخ مثل کلم، لوبیا و لبنیات ممکن است باعث کاهش کولیک شود.
• آروغ گرفتن منظم نوزاد بعد از شیر خوردن برای جلوگیری از تجمع گاز در معده.
• گاهی تجویز قطره‌ها یا شربت‌های حاوی سایمتیکون و لاکتاز توسط پزشک که به خروج گاز و هضم کمک می‌کنند.
• در موارد خاص، طب سوزنی، رفلکسولوژی و کایروپراکتیک می‌تواند به تسکین علائم کولیک کمک کند ولی حتما باید توسط متخصص انجام شود.
• مصرف دمنوش‌های گیاهی مثل رازیانه و بابونه در دوزهای ملایم و با مشورت پزشک.

لازم به ذکر است که درمان قطعی کولیک وجود ندارد و هدف اصلی کاهش علائم و آرام کردن نوزاد است.بهتر است، در همه موارد حتما باید با پزشک مشورت شود تا علل جدی‌تر مانند انسداد روده یا حساسیت‌های غذایی رد شود و درمان مناسب تجویز گردد.

۳٫      درد گوش

·         علت: عفونت یا التهاب گوش

·         نشانه‌ها: دست بردن یا کشیدن گوش، بی‌قراری هنگام دراز کشیدن، گریه ناگهانی

۴٫       درد دهان و لثه

·         علت: دندان درآوردن، عفونت دهان

·         نشانه‌ها: زیاد بردن دست یا اشیا به دهان، آبریزش دهان، امتناع از شیر خوردن

۵٫      درد گلو

·         علت: التهاب یا عفونت گلو

·         نشانه‌ها: گریه یا بی‌قراری هنگام بلع یا شیر خوردن، امتناع از تغذیه

۶٫      درد اندام‌ها (دست یا پا)

·         علت: ضربه، التهاب مفصل، شکستگی

·         نشانه‌ها: عضو دردناک کمتر حرکت داده می‌شود، گریه هنگام لمس، ورم یا قرمزی

۷٫      درد پوست

·         علت: حساسیت، سوختگی پوشک، کهیر

·         نشانه‌ها: قرمزی یا جوش، بی‌قراری هنگام لمس یا تعویض پوشک

۸٫      درد ناشی از بیماری‌های داخلی

·         علت: عفونت، تب، مشکلات گوارشی یا قلبی

·         نشانه‌ها: بی‌حالی، گریه مداوم، امتناع از شیر، تب، استفراغ

۹٫       درد محل تزریق واکسن (جداگانه)

·         علت: واکسیناسیون

·         نشانه‌ها: ورم یا قرمزی محل تزریق، گریه هنگام لمس یا حرکت عضو، کاهش حرکت دست یا پا

·         معمولاً ۲–۳ روز بعد برطرف می‌شود

·         اگر گریه با تب یا امتناع از شیر همراه باشد، باید سریع به پزشک مراجعه شود.

منابع:

·         Mayo Clinic –

·         Cleveland Clinic –

·         American Family Physician –

·         WebMD –

·         Kids Health Info (RCH Australia) –

پوشک خوب: آسایش مادر،آرامش نوزاد

دغدغه مادران در انتخاب و مصرف پوشک

مادر شدن تجربه‌ای زیبا اما پر از چالش است. بسیاری از زنان جوان پس از تولد فرزند، خود را در دنیایی تازه می‌یابند؛ دنیایی که پر از پرسش‌ها، نگرانی‌ها و تصمیم‌گیری‌های روزانه است. یکی از اصلی‌ترین این دغدغه‌ها، موضوع پوشک است. شاید در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما انتخاب نوع پوشک، زمان تعویض آن و حتی نحوه استفاده تأثیر مستقیم بر سلامت نوزاد و آرامش مادر دارد.

نوزادی که با پوشک راحت و خشک می‌خوابد، خواب عمیق‌تری خواهد داشت. خواب خوب نوزاد مستقیماً روی خواب مادر اثر می‌گذارد. در واقع انتخاب پوشک درست یعنی سرمایه‌گذاری روی آرامش و استراحت مادر.

پوشک باکیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
بررسی ها نشان می‌دهد که یک پوشک باکیفیت از دید مادران باید چند ویژگی کلیدی داشته باشد:

• جذب مناسب و ترجیحاً بدون نشت
• سطح نرم، لطیف و خوش بو
• طراحی متناسب و شیک (بسته و پد پوشک)
• تنفس‌پذیری (جلوگیری از عرق‌سوز شدن)
• داشتن نشانگر رطوبت (در صورت امکان) به منظور تشخیص زمان تعویض
• چسب قوی و انعطاف‌پذیر

ولی ویژگی‌های یک پوشک ایده‌آل از دید پزشکان عبارتند از:

۱٫ قدرت جذب سریع و دور نگه داشتن رطوبت و آلودگی از پوست: بهبود وضعیت پوست با کاهش تماس با رطوبت، کاهش pH و فعالیت آنزیم‌های ادرار و مدفوع که عامل اصلی درماتیت پوشکی (پوشک سوختگی) هستند؛ مواد جاذب مدرن (پلیمرهای ابرجاذب) نقش کلیدی دارند.

۲٫ تهویه و لایه تنفس‌پذیر (Breathability): لایه بیرونی باید قابلیّت عبور هوا داشته باشد تا خنک‌نگه‌داشتن سطح پوست و کاهش رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها را تسهیل کند.

۳٫ لایه داخلی نرم و ضدحساسیت: استفاده از موادی مانند کتان یا الیاف نرم، ترکيب‌های ضدحساسیت و بدون عطر، باعث کاهش تحریکات پوستی می‌شود.

۴٫ جذب مناسب ادرار همراه با ساختار ضد نشت: طراحی دارای “gusset” های دوگانه و کش‌ها در اطراف پا، احتمال نشت از در کناره‌ها و پشت را کمتر می کند.

۵٫ تناسب آناتومیک و سایز مناسب: پوشک باید کاملاً با اندام نوزاد هماهنگ باشد؛ چسب‌ها در محل مناسب قرار گیرند و با افزایش وزن کودک تنظیم شوند.

۶٫ ضخامت کم (Slimness) برای حفظ تحرک طبیعی: پوشک‌های ضخیم ممکن است باعث انحراف در وضعیت پاها یا اختلال در حرکت کودک شوند؛ لذا پوشک باریک بهتر است.

۷٫ ویژگی‌های مفید والدین (مانند نشانگر رطوبت): نشانگر رطوبت (خط زرد که با رطوبت تغییر رنگ می‌دهد) به تعویض به موقع پوشک کمک کرده و از تماس طولانی ‌مدت پوشک آلوده با پوست جلوگیری می‌کند.

۸٫ در دسترس بودن: پوشک باید براحتی در مراکز بهداشتی مخصوصاً داروخانه‌ها یا سیسمونی فروشی‌ها قابل خرید باشد.

۹٫ عدم وجود ترکیبات محرک (عطر، کرم، رنگ): عطرها و ترکیبات اضافه می‌توانند باعث حساسیت پوست یا تغییر pH شوند؛ پوشک‌ها باید فاقد این موارد باشند.

۱۰٫ تعویض مکرر و مراقبت پوستی: استفاده از پوشک با جذب‌کنندگی کافی با تعویض منظم (حدود هر ۳–۴ ساعت یو بلافاصله بعد از مدفوع) و استفاده از محافظ زینک اکساید با تایید پزشک توصیه می‌شود.

۱۱٫ داشتن انحنای بند ناف: بخش جلوی پوشک به‌صورت قوسی طراحی شده تا به ناحیه‌ی بند ناف نوزاد فشار وارد نکند. این ویژگی باعث تهویه بهتر، کاهش رطوبت و جلوگیری از عفونت یا التهاب در محل بند ناف می‌شود. همچنین به بهبود سریع‌تر خشک شدن و افتادن بند ناف کمک می‌کند و راحتی بیشتری برای نوزاد به همراه دارد.

بطور خلاصه ، پژوهش های علمی نشان میدهند؛ پوشک‌هایی که جذب مناسب، قابلیت انتقال دما به بیرون، تناسب با بدن، بدون مواد تحریک‌گر و با ساختار ضدنشت و ضخامت کم دارند، در جلوگیری از مشکلات پوستی، درماتیت پوشکی و حساسیت بهتر عمل می‌کنند. همچنین استفاده از نشانگر رطوبت و تعویض مکرر، کمک زیادی به محافظت از پوست نوزاد می‌کند.

از کجا بفهمم بچه‌ام با یک پوشک سازگار است ؟
سازگاری پوشک با نوزاد یا کودک به چند عامل کلیدی بستگی دارد که متخصصان اطفال و پوست کودک روی آن‌ها تأکید می‌کنند. این عوامل شامل ویژگی‌های فنی پوشک واکنش‌های کودک است.

نشانه‌ها و معیارهای سازگاری پوشک با کودک

1. عدم تحریک پوستی و سوختگی

بعد از استفاده از پوشک جدید، پوست کودک نباید قرمز یا ملتهب شود. قرمزی، خارش، سوختگی یا بثورات پوستی نشانه‌ی عدم سازگاری است. البته برخی از این علائم مخصوصاً برای نوزادان به دلیل ناآشنایی بدن با مواد در تماس است که پس از ۲ یا ۳ روز از بین می‌رود. اگر این نشانه‌ها پس از ۳ روز بیشتر شد و یا تغییرکرد، باید برند پوشک را تغییر داد.

پوشک‌های با لایه تنفسی و مواد ضد حساسیت برای پوست‌های حساس توصیه می‌شوند.

1. سایز و اندازه مناسب

پوشک نباید خیلی تنگ یا خیلی گشاد باشد. بررسی کنید که دور کمر و دور ران‌ها چفت شده باشد اما پوست کودک را فشار ندهد. سایز معمولاً بر اساس وزن نوزاد تعیین می‌شود. برای تعیین سایز مناسب پوشک برای نوزاد باید وزن فعلی او را بدانید. سایزبندی پوشک‌ها معمولاً بر اساس وزن کودک تعیین می‌شود و بر روی بسته‌بندی پوشک نیز درج می‌شود.

راهنمای کلی:

• سایز نوزادی (Newborn): برای نوزادان با وزن حدود ۲ تا ۵ کیلوگرم
• سایز ۱: مناسب وزن ۴ تا ۸ کیلوگرم
• سایز ۲: مناسب وزن ۶ تا ۱۲ کیلوگرم
• سایز ۳: مناسب وزن ۹ تا ۱۴ کیلوگرم
• سایز ۴: مناسب وزن ۱۲ تا ۱۷ کیلوگرم
• سایز ۵: مناسب وزن ۱۳ تا ۱۸ کیلوگرم
• سایز ۶: مناسب وزن بالای ۱۵ کیلوگرم

برای انتخاب دقیق‌تر، وزن دقیق نوزاد لازم است. همچنین باید توجه داشت که هر برند ممکن است کمی در سایزبندی تفاوت داشته باشد.

1. جذب مناسب و خشک نگه داشتن پوست

پوشک باید ادرار و مدفوع را سریع جذب کند و سطح رویی پوشک خشک بماند.

اگر پوشک رطوبت را به پوست منتقل می‌کند، برای کودک مناسب نیست.

1. راحتی و آزادی حرکت

کودک باید بتواند به راحتی پاهایش حرکت کنند یا حتی لگد بزند. پوشک نباید مانع حرکت مفاصل شود یا در خم شدن و نشستن فشار بیاورد.

1. ویژگی‌های تخصصی برای نوزاد تازه متولد شده

انحنای بند ناف: برای تازه‌متولدها، پوشکی که با بند ناف تماس مستقیم نداشته باشد، راحت‌تر است و خطر عفونت و سوختگی کمتر است.

نشانگر رطوبت: به والدین کمک می‌کند بدانند چه زمانی پوشک باید تعویض شود، بدون باز کردن آن.

1. واکنش کودک هنگام پوشیدن

گریه یا بی‌قراری کودک هنگام پوشیدن یا بعد از تعویض می‌تواند نشانه‌ی ناراحتی یا عدم سازگاری باشد.

برخی کودکان به عطر، رنگ یا مواد شیمیایی خاص در پوشک حساسیت دارند.

1. تست اولیه

یک بسته پوشک جدید را برای یک یا دو بار امتحان کنید و واکنش پوست و راحتی کودک را مشاهده کنید.

اگر هیچ علامت تحریک یا نارضایتی مشاهده نشد، می‌توانید آن برند را ادامه دهید.

در چه زمانی لازم است برند پوشک را تغییر دهیم؟

• قرمزی یا جوش در ناحیه بستن پوشک و قرمزی حتی بعد از کرم محافظ ادامه یافت.

• بی قراری یا گریه به محض پوشک شدن

• نشتی مداوم حتی با سایز مناسب

• بوی غیر عادی یا تغییر در مدفوع

اگر این موارد مشاهده شد ، بهتر است با پزشک مشورت شود و یا در صورت نیاز برند پوشک تغییر کند .

علت پس دادن پوشک نوزاد و راه حل مناسب چیست؟

• سایز نامناسب پوشک؛ اگر پوشک خیلی کوچک باشد، جذب کافی ندارد و مایعات از کناره‌ها نشت می‌کند و اگر خیلی بزرگ باشد، به درستی بسته نمی‌شود و نشتی دارد.
• بسته شدن نادرست پوشک؛ چسب‌ها یا کش‌های پوشک اگر خیلی شل یا خیلی سفت بسته شوند، باعث نشتی می‌شوند.
• تعویض نکردن به موقع پوشک؛ اگر پوشک بیش از حد پر شود و دیر تعویض گردد، ظرفیت جذب آن تمام شده و باعث نشت مایعات می‌شود.
• چین خوردگی یا جمع شدن لبه‌های پوشک در اطراف ران‌ها که باعث ایجاد شکاف و نشت می‌شود.
• قرار نگرفتن درست پوشک زیر کودک؛ پوشک باید به اندازه کافی بالا کشیده شود و قسمت پشتی بالاتر از جلویی قرار گیرد.
• حالت خوابیدن نوزاد؛ خوابیدن نوزاد روی شکم یا فشارهای وارد شده به پوشک در خواب ممکن است باعث پس دادن آن شود.
• کیفیت پایین پوشک‌ها؛ پوشک‌های با جذب پایین یا کیفیت نامناسب بیشتر دچار مشکل پس دادن می‌شوند.
• نوارهای چسب در محل‌های نامناسب وصل شده یا به صورت نامساوی چسبانده شده‌اند.
• توجه داشته باشید در سنینی که کودک می تواند راه برود، سنگین شدن پوشک ناشی از دفعات ادرار می تواند روی ستون فقرات و ناحیه لگن و زانوهای کودک تاثیر بگذارد.

راه‌حل مهم برای جلوگیری از پس دادن پوشک استفاده از پوشک با سایز مناسب

• انتخاب سایز مناسب پوشک (بسیار کوچک یا بزرگ بودن)
• بسته شدن درست پوشک (چسب خیلی سفت یا شل نباشد)
• تعویض کردن به موقع پوشک که باعث اشباع پوشک نشود
• چین خوردگی لبه‌های پوشک در اطراف ران‌ها برطرف شود
• قرار گرفتن درست پوشک زیر کودک
• حالت خوابیدن نوزاد (مثلاً خوابیدن روی شکم که باعث پس دادن می شود)
• پوشک های با کیفیت بالای و جذب کافی استفاده شود
• چسباندن نوارها به صورت مناسب.

منابع

• Mayo Clinic
• World Health Organization (WHO)
• National Health Service (NHS – UK)
• American Academy of Pediatrics (AAP)
• World Health Organization (WHO
• National Health Service (NHS – UK

تعویض پوشک: چه وقت ،کجا، چگونه؟

رایج‌ترین باور در خصوص زمان تعویض پوشک است که اگر پوشک را دیرتر تعویض کنیم، به صرفه‌تر خواهد بود، در حالیکه تعویض با فواصل طولانی باعث عفونت‌های قارچی، ادراری، حساسیت و سوختگی در کودک می‌گردد. هزینه‌ای که می‌توانست برای خرید کودک صرف شود، حالا می‌بایست صرف بهبود و برگشت سلامت کودکان گردد. اینکه چه زمانی پوشک نوزاد باید تعویض شود، از نظر علمی و از دید متخصصان اطفال و پوست نقش کلیدی در پیشگیری از درماتیت پوشکی، عفونت‌های قارچی و حتی عفونت‌های ادراری دارد. همچنین تعویض به موقع پوشک از نشت ادرار و مدفوع به لباس و محل نگهداری کودک جلوگیری و نهایتاً باعث صرفه‌جویی، راحتی و آرامش خانواده می‌شود.

بهترین زمان تعویض پوشک (بر اساس شواهد علمی و نظر متخصصان):

1. بلافاصله بعد از مدفوع

• مهم‌ترین اصل این است که پوشک بلافاصله بعد از مدفوع تعویض شود.
• چون مدفوع حاوی آنزیم‌هایی مثل لیپاز و پروتئاز است که در تماس با پوست باعث التهاب شدید و ایجاد درماتیت (قرمزی و سوختگی پوستی) می‌شوند.
• حتی چند دقیقه تأخیر می‌تواند احتمال ابتلا به درماتیت را افزایش دهد.

1. هر ۲ تا ۳ ساعت در طول روز (برای ادرار)

ادرار هم اگر طولانی ‌مدت در پوشک بماند، pH پوست را افزایش می‌دهد و باعث تحریک و رشد باکتری و قارچ می‌شود.

انجمن متخصصان اطفال آمریکا (AAP) توصیه می‌کند پوشک هر ۲–۳ ساعت در روز بررسی و در صورت دفع ادرار یا مدفوع تعویض شود.

1. قبل از خواب شبانه

اگرچه پوشک‌های مدرن ظرفیت جذب بالایی دارند، ولی توصیه می‌شود قبل از خواب شبانه حتماً پوشک تعویض شود.

این کار به کاهش مدت تماس پوست با رطوبت کمک می‌کند.

1. پس از هر بار بیدار شدن برای شیر خوردن

به‌ویژه در نوزادان و کودکان زیر ۶ ماه که شب‌ها چند بار برای تغذیه بیدار می‌شوند، بهتر است پوشک نوزاد بررسی و در صورت تعویض شود.

1. در نوزادان تازه ‌متولد شده (۰–۲ ماه)

در هفته‌های اول، نوزادان معمولاً ۸ تا ۱۲ بار در روز ادرار می‌کنند.

بنابراین تعویض مکرر (تقریباً هر ۲ ساعت یا بیشتر) ضروری است.

1. علائم هشدار برای تعویض فوری

بوی نامطبوع، تغییر رنگ نشانگر رطوبت (در پوشک‌هایی که این قابلیت را دارند)،

گریه یا بی‌قراری نوزاد به دلیل احساس رطوبت یا سوزش.

در پایان لیست زمان تعویض مناسب پوشک را به تفکیک سن کودک برای نومادران آورده‌ایم.

فضای مناسب برای تعویض پوشک کجاست؟
انتخاب فضای مناسب برای تعویض پوشک، هم به سلامت نوزاد و هم به آرامش والدین کمک زیادی می‌کند. ویژگی‌های یک فضای مناسب برای تعویض پوشک از نظر پزشکان اطفال و کارشناسان بهداشت کودک به شرح زیر است:

۱٫ ایمنی (مهم‌ترین اصل)

• سطح باید محکم، صاف و پایدار باشد (مثلاً میز تعویض پوشک یا یک سطح پهن و ثابت).
• اگر از میز یا ارتفاع استفاده می‌کنید، حتماً کمربند ایمنی یا یک دست همیشه روی کودک باشد تا احتمال سقوط وجود نداشته باشد.
• هیچ‌وقت نوزاد را حتی برای چند ثانیه بدون مراقبت روی میز یا تخت نگذارید.

۲٫ بهداشت و قابلیت شست‌وشو

• سطح تعویض باید قابل تمیز کردن باشد (ترجیحاً روکش پلاستیکی یا ضدآب).
• همیشه یک دستمال یا زیرانداز یکبار مصرف یا پد تعویض پارچه‌ای زیر نوزاد قرار دهید.
• فضای تعویض باید نزدیک به منبع آب (روشویی یا سینک) باشد تا شست‌وشوی سریع دست و وسایل آسان شود.

۳٫ دمای مناسب محیط

• دمای اتاق باید حدود ۲۴–۲۶ درجه سانتی‌گراد باشد تا نوزاد هنگام تعویض احساس سرما نکند.
• در صورت نیاز می‌توان با رعایت فاصله ایمنی از بخاری برقی ایمن یا هیتر سرامیکی کوچک استفاده کرد.

۴٫ دسترسی آسان به وسایل

• همه وسایل باید در دسترس سریع باشند: پوشک تمیز، دستمال مرطوب یا آب ولرم، کرم محافظ، کیسه زباله پوشک.

۵٫ نور کافی

• محیط باید روشن باشد تا وضعیت پوست (قرمزی، التهاب، بثورات پوستی) به‌خوبی دیده شود.
• نور طبیعی روز عالی است، در شب هم از نور ملایم و کافی استفاده کنید.

۶٫ آرامش و امنیت روانی کودک

• تعویض پوشک می‌تواند با لبخند، تماس چشمی و گفت‌وگوی ملایم همراه باشد.
• بعضی والدین اسباب‌بازی کوچک یا آویز بالای محل تعویض قرار می‌دهند تا کودک سرگرم شود.
• تعویض پوشک در حضور افراد دیگر نباشد.

مراحل صحیح پوشک کردن نوزاد برای محافظت و مراقبت بهتر چیست؟

1. آماده کردن وسایل

• پوشک تمیز
• دستمال مرطوب یا آب ولرم (توصیه می شود و در محیط خانه برای تعویض پس از مدفوع حتماً شستشو انجام شود، از دستمال مرطوب فقط در زمان‌هایی که دسترسی به آب پاکیزه وجود ندارد استفاده کنید.)
• کرم محافظ پوست (مثل زینک اکساید)
• زیرانداز ضد آب یا پد تعویض
• کیسه زباله برای پوشک کثیف

نکته: همه وسایل باید در دسترس باشند تا کودک را تنها نگذارید.

1. آماده کردن نوزاد

• کودک را روی پد تعویض یا میز مناسب قرار دهید.
• دست‌های خود را آرام روی کودک قرار دهید و با او تماس چشمی و صحبت ملایم داشته باشید.

1. برداشتن پوشک کثیف

• چسب‌ها را باز کنید و پوشک را به آرامی از زیر کودک خارج کنید.
• در صورت مدفوع، ابتدا با دستمال مرطوب یا آب ولرم نواحی مربوطه را تمیز کنید.
• در نوزادان پسر قبل از باز کردن کامل پوشک کثیف یا هنگام تمیز کردن، یک دستمال تمیز یا حوله کوچک روی آلت گذاشته شود، این کار علاوه بر تمیزی از پاشیده شدن ادرار به صورت کودک یا اطراف جلوگیری می‌کند.

1. تمیز کردن و خشک کردن پوست

• پوست را با آب ولرم یا دستمال مرطوب بدون الکل تمیز کنید.

نکته:در نوزادان دختر همیشه از جلو به عقب تمیز کنید تا میکروب‌ها از ناحیه مقعد به سمت دستگاه تناسلی منتقل نشوند و در نوزادان پسر به آرامی اطراف آلت و زیر بیضه‌ها تمیز شود. نیازی به عقب کشیدن پوست ختنه‌گاه (اگر ختنه نشده) نیست.

• پوست را کاملاً خشک کنید، مخصوصاً در چین‌های ران و باسن.
• می‌توانید چند دقیقه کودک را بدون پوشک روی پد بگذارید تا هوا بخورد.

1. استفاده از کرم محافظ

• کرم یا پماد محافظ را به آرامی روی پوست نواحی حساس بمالید.
• این کار از سوختگی و تحریک پوستی جلوگیری می‌کند.

1. قرار دادن پوشک تمیز

• پوشک تمیز را زیر کودک قرار دهید.
• چسب‌ها را به آرامی ببندید، به طوری که پوشک محکم باشد اما فشار نیاورد.
• اگر پوشک دارای نشانگر رطوبت است، جهت تغییر رنگ آن مشخص است.

1. بررسی نهایی

• مطمئن شوید پوشک نشتی ندارد و کودک راحت است.
• پاها و دست‌ها آزادی حرکت دارند.
• دست‌ها و محیط را تمیز کنید.

لیست زمان تعویض مناسب پوشک بر اساس سن کودک ویژه نومادران

نوزاد تازه‌متولد (۰ تا ۱ ماهگی)

• تعداد تعویض: ۱۰–۱۲ بار در روز (تقریباً هر ۲ ساعت)
• چرا؟ پوست بسیار حساس است و نوزاد دفعات زیادی ادرار و مدفوع می‌کند.
• نکته: حتی اگر فقط کمی خیس شده، بهتر است سریع تعویض شود تا خطر سوختگی و عفونت کم شود.

نوزاد کوچک (۱ تا ۳ ماهگی)

• تعداد تعویض: ۸–۱۰ بار در روز
• هر چند ساعت؟ هر ۲–۳ ساعت یا بلافاصله بعد از مدفوع.
• نکته: در شب اگر پوشک کیفیت خوبی دارد و کودک خواب راحت دارد، می‌توان ۱ بار بیشتر نگه داشت.

نوزاد (۳ تا ۶ ماهگی)

• تعداد تعویض: ۶–۸ بار در روز
• هر چند ساعت؟ حدود هر ۳ ساعت یا بلافاصله پس از مدفوع.
• نکته: در این سن معمولاً خواب شبانه طولانی‌تر است، پس پوشک با جذب بالا توصیه می‌شود.

کودک (۶ تا ۱۲ ماهگی)

• تعداد تعویض: ۵–۷ بار در روز
• هر چند ساعت؟ هر ۳–۴ ساعت یا بلافاصله بعد از مدفوع.
• نکته: با شروع غذای کمکی، بوی مدفوع تغییر می‌کند و باید سریع تعویض شود تا پوست آسیب نبیند.

کودک نوپا (۱ تا ۲ سالگی)

• تعداد تعویض: ۴–۶ بار در روز
• هر چند ساعت؟ هر ۳–۴ ساعت و حتماً قبل از خواب شب.
• نکته: بعضی کودکان در این سن کم‌کم آماده آموزش دستشویی رفتن می‌شوند.

کودک بزرگ‌تر (۲ تا ۳ سالگی)

• تعداد تعویض: ۳–۴ بار در روز
• هر چند ساعت؟ بر اساس نیاز، معمولاً هر ۴ ساعت یا قبل از خواب شب.

منابع

• American Academy of Pediatrics (AAP) –
• Mayo Clinic –
• National Health Service (NHS – UK) –
• World Health Organization (WHO) –
• American Academy of Pediatrics (AAP) –