پشت لبخند مادر: دردها و درمان‌ها

بیشتر مطالب آموزشی درباره مراقبت از نوزاد روی موضوعاتی مثل تغذیه، خواب یا بیماری‌هایی مانند زردی تمرکز دارند. در حالی که بخش بزرگی از دغدغه‌های نو مادران مربوط به خودشان است: سلامت جسم، روان و روابط خانوادگی. این موضوعات کمتر در مقالات دیگر مطرح می‌شوند، اما در عمل تأثیر زیادی بر کیفیت مراقبت از نوزاد دارند.

در این مقاله به مهم‌ترین مواردی که شاید کمتر به آن‌ها پرداخته‌شده است، می‌پردازیم:

۱. سلامت روان مادر و پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

پس از زایمان، تغییرات هورمونی و فشار مسئولیت جدید ممکن است باعث بروز افسردگی یا اضطراب شود. این وضعیت اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند سلامت مادر و نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد.

• نشانه‌ها: گریه‌های بی‌دلیل، احساس غم و ناامیدی، اضطراب شدید، بی‌حوصلگی، بی‌علاقگی به نوزاد، کسالت و یا تنبلی در انجام فعالیت‌های روزمره.
• اهمیت: بسیار بالا – تاثیر مستقیم روی توان مراقبت از نوزاد و عبور از دوران پس از زایمان که تا حدود ۶ هفته ادامه دارد.
• راهکارها:
• استراحت‌های کوتاه
• صحبت صادقانه با همسر یا یک فرد مورد اعتماد
• مراجعه به روانشناس مشاور و یا روانپزشک در صورت تداوم علائم
• گوش دادن به پادکست یا موسیقی آرام‌بخش در حین شیردهی
• نوشتن چند خط "خاطرات روزانه" یا حتی لیست قدردانی (۳ چیز خوب در همان روز)
• ۵ دقیقه مدیتیشن یا تنفس عمیق قبل از خواب

۲. خستگی و کم‌خوابی شدید مادر

شب‌بیداری‌های مداوم نوزاد، ریتم زندگی مادر را مختل می‌کند. بیشتر منابع به خواب نوزاد اشاره دارند، اما کمتر توضیح می‌دهند که مادر چگونه می‌تواند استراحت خود را مدیریت کند.

• نشانه‌ها: خواب‌آلودگی در طول روز، تحریک‌پذیری، بی‌حوصلگی، سردرد و کاهش تمرکز.
• اهمیت: بالا – خستگی و کم‌خوابی مادر می‌تواند زمینه‌ های افسردگی پس از زایمان را به مقدار قابل توجهی بالا ببرد.
• راهکارها:
• خوابیدن هم‌زمان با نوزاد حتی در روز
• تقسیم وظایف شبانه با همسر
• اولویت دادن به استراحت به جای کارهای خانه
• تماشای یک ویدئوی کوتاه طنز یا کارتون سبک (۵ دقیقه خنده، معجزه می‌کند)
• نوشیدن یک لیوان دمنوش آرام‌بخش (بابونه، به‌لیمو) در کنار پنجره و هوای تازه
• "چرت ۱۰ دقیقه‌ای" با تنظیم تایمر – حتی کوتاه‌ترین خواب انرژی می‌دهد

۳. مشکلات جسمی پس از زایمان

بدن برخی از مادران پس از زایمان نیاز به ترمیم دارد. درد بخیه، خونریزی یا مشکلات حرکتی ممکن است مانع برگشت سریع انرژی و توان مادر و در نتیجه مراقبت مطلوب از نوزاد شود. بسیاری از منابع عمومی این موضوع را سطحی مطرح می‌کنند.

• نشانه‌ها: درد بخیه یا ناحیه لگن، خونریزی غیرطبیعی، تب، درد کمر یا ضعف جسمانی.
• اهمیت: بالا – سلامت فیزیکی مادر شرط اولیه و اصلی تداوم کانون خانواده و در نتیجه رسیدگی به نوزاد است.
• راهکارها:
• استفاده از کمپرس گرم یا سرد با مشورت پزشک
• مصرف داروهای مجاز
• استراحت کافی و اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
• پیگیری معاینات پزشکی، انجام حرکات کششی ساده روی صندلی یا تخت (۲–۳ دقیقه)
• ماساژ دست‌ و پاها با روغن ملایم توسط خود مادر یا همسر
• حمام کوتاه با آب ولرم و رایحه دلخواه (لاوندر یا گل یاس)

۴. فشارهای فرهنگی و خانوادگی

نو مادران معمولاً با توصیه‌های متناقض خانواده و اطرافیان روبه‌رو می‌شوند. این فشارها ممکن است موجب اضطراب و بی‌اعتمادی به خود در آن‌ها شود.

• نشانه‌ها: سردرگمی در تصمیم‌گیری، استرس ناشی از شنیدن توصیه‌های متضاد، احساس بی‌کفایتی.
• اهمیت: متوسط – در صورت عدم مدیریت، می‌تواند به استرس و افسردگی دامن بزند.
• راهکارها: انتخاب و اعتماد به یک منبع معتبر (پزشک یا ماما)
• گفت‌وگوی محترمانه با خانواده برای تعیین مرزها، دخالت دادن همسر در مدیریت اختلاف‌ نظرها
• تماس تصویری با یک دوست صمیمی برای صحبت آزاد و بی‌قضاوت کوتاه مدت
• خواندن چند صفحه از کتاب مورد علاقه (ترجیحاً غیر آموزشی و سرگرم‌کننده)
• گوش دادن به داستان کوتاه یا کتاب صوتی در زمان شیر دادن یا آغوش گرفتن نوزاد

۵. نقش پدر و حمایت همسر

همسران در منابع آموزشی معمولاً نقش کم‌رنگی دارند، در حالی که حمایت آن‌ها می‌تواند بار جسمی و روانی مادر را به‌شدت کاهش داده و کانون خانواده را گرمتر و صمیمانه تر از قبل کند.

• نشانه‌های کمبود حمایت: مادر همیشه خسته و تنهاست، احساس می‌کند کسی او را درک نمی‌کند، بار مسئولیت‌ها یک‌طرفه است.
• اهمیت: بالا – حمایت همسر یکی از عوامل اصلی پیشگیری از افسردگی و فرسودگی مادر است.
• راهکارها: مشارکت پدر در کارهای ساده مثل تعویض پوشک یا آرام کردن نوزاد
• شنیدن و درک کردن بدون قضاوت، تقسیم وظایف خانه
• قدم زدن کوتاه سه‌نفره (پدر، مادر و نوزاد در کالسکه) در فضای سبز نزدیک خانه
• دیدن یک فیلم کوتاه خانوادگی یا مرور عکس‌های قدیمی با هم
• بازی‌های خیلی ساده دونفره (مثل حدس کلمه یا "من چی فکر می‌کنم؟") برای خندیدن و نزدیک‌تر شدن
• مرور خاطرات و امید دادن به تکرار آنها در آینده.

نتیجه

برای حمایت واقعی از مادر و نوزاد در ماه اول، علاوه بر تغذیه و خواب نوزاد می‌بایست سلامت روان مادر، مدیریت خستگی، بهبود جسمی پس از زایمان، فشارهای فرهنگی و نقش پدر را که موضوعاتی در عمل اهمیت حیاتی اما کمتر دیده شده‌ هستند را در نظر بگیریم.
نکته مهم استفاده از تفریحات سالم ( تفریح در این دوران قرار نیست طولانی و پرهزینه باشد؛ ۵ تا ۱۵ دقیقه زمان هم می‌تواند به مادر کمک کند حالش عوض شود.)
گاهی یک هدیه کوچک مانند یک شاخه گل، یک فنجان نوشیدنی، یک سورپرایز ساده یا حتی احوال‌پرسی و محبت به مادر و قدردانی از زحماتی که برای نوزاد کشیده است، می‌تواند حال او را به‌کلی دگرگون کند. هر خانواده‌ای که این موارد را جدی بگیرد، می‌تواند تجربه‌ای آرام‌تر و سالم‌تر از روزهای ابتدایی تولد نوزاد داشته باشد.

برقرار کردن تعادل بین مراقبت از نوزاد و استراحت مادر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دوران پس از زایمان است. در ادامه یک راهنمای علمی و عملی برای والدین تهیه کرده‌ایم:

۱. برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیر

• استفاده از زمان خواب نوزاد: وقتی کودک خواب است، مادر هم بهتر است چرتی کوتاه یا استراحت داشته باشد.
• تقسیم وظایف: اگر پدر یا سایر اعضای خانواده حضور دارند، نوبت‌بندی کنید تا هر کس فرصتی برای استراحت داشته باشد.
• اولویت‌بندی کارها: کارهای ضروری (مثل تعویض پوشک و شیردهی) را در اولویت قرار دهید و کارهای کم‌ضرورت را به زمان دیگری موکول کنید.

۲. کمک گرفتن از اطرافیان

• پذیرش کمک خانواده یا دوستان حتی برای چند ساعت کوتاه باعث می‌شود مادر استراحت کافی داشته باشد.
• پرستار کودک یا مراکز مراقبت روزانه کوتاه‌مدت می‌توانند فرصت استراحت بیشتری فراهم کنند.

۳. مراقبت از سلامت جسم و روان

• تغذیه سالم و منظم و نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از خستگی و ضعف.
• ورزش سبک یا حرکات کششی کوتاه باعث افزایش انرژی و کاهش استرس می‌شود.
• تکنیک‌های آرامش و تنفس عمیق برای کاهش اضطراب و فشار روانی.

۴. استراحت هوشمندانه

• چرت‌های کوتاه ۱۵–۳۰ دقیقه‌ای حتی در طول روز می‌توانند تأثیر زیادی بر انرژی مادر داشته باشند.
• اگر کودک در تخت خودش می‌خوابد، مادر می‌تواند از تخت کنار تخت کودک یا کریر برای نزدیک بودن به کودک و استراحت همزمان استفاده کند.

۵ . پذیرش محدودیت‌ها

• همه کارها لازم نیست کامل یا بی‌نقص انجام شود.
• به خودتان اجازه دهید که کمی از استانداردها کوتاه بیایید تا فشار روانی کاهش یابد و تعادل حفظ شود.
• برای شروع روابط جنسی عجله نکنید ، اقدام به این کار بعد از آمادگی جسمی و تمایل مادر، می تواند نتایج بهتری را در روابط زناشویی ایجاد کند و برای ابراز محبت و عشق به نومادر ، از روش‌های دیگر استفاده کنید.

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC)
• راهنمای جامع درباره سلامت روان مادر پس از زایمان

• کلینیک مایو (Mayo Clinic)
• کلینیک آتیه درخشان ذهن: درمان افسردگی پس از زایمان.
• بیتوته: اهمیت سلامت روان مادران پس از زایمان، چالش‌ها و راهکارها.
• مادرشو: اختلالات روحی پس از زایمان، راهنمای شناسایی و درمان.
• دکترتو: علل، علائم و درمان افسردگی بعد از زایمان.
• درمانکده: افسردگی بعد از زایمان و صفر تا صد آن.
• پزشکت: شیردهی و سلامت روان مادر.

اصول مراقبت از نوزاد تازه متولد شده ویژه نومادران و مادران

مراقبت از نوزاد تازه متولد شده نیازمند توجه دقیق به جنبه‌های جسمی، روانی و امنیتی کودک است. این راهنما به نومادران تازه‌کار کمک می‌کند تا با اطمینان و آرامش، نیازهای نوزاد خود را برطرف کنند.

۱. تغذیه و هیدراتاسیون (حفظ تعادل آب و مایعات بدن)

·         هیدراتاسیون در پزشکی و مراقبت از کودک یعنی حفظ تعادل آب و مایعات بدن. نوزادان بدن کوچکی دارند و خیلی سریع‌تر از بزرگسالان در معرض کم‌آبی (دهیدراتاسیون) قرار می‌گیرند، مخصوصاً وقتی تب دارند، اسهال یا استفراغ می‌کنند، یا شیر کافی دریافت نمی‌کنند. کمبود مایعات می‌تواند به سرعت روی سلامت کلیه‌ها، رشد، و حتی هوشیاری نوزاد اثر بگذارد.

·      شیر مادر یا شیر خشک منبع اصلی تغذیه و آب بدن نوزاد است.

·      نوزادان زیر ۶ ماه نیازی به آب جداگانه ندارند.

·         شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزاد است. توصیه می‌شود شیردهی هر ۲–۳ ساعت یا به‌صورت تقاضا انجام شود. مراقب باشید نوزاد به درستی شیر را بمکد و دهانش به سینه بچسبد تا از درد نوک سینه و مشکلات شیر خوردن جلوگیری شود.

·         بعد از هر بار تغذیه، نوزاد را روی شانه یا پای مادر نگه دارید و پشت او را به آرامی ماساژ دهید تا گاز معده خارج شود. این کار از دل ‌درد و رفلاکس (حالتی که شیر یا مایع معده بعد از خوردن، دوباره به سمت مری و دهان برمی‌گردد .این اتفاق به دلیل عدم تکامل دریچه بین مری و معده در ماه‌های اول زندگی بسیار شایع است) جلوگیری می‌کند.

·         هیدراتاسیون و مکمل‌ها: در صورت نیاز و تجویز پزشک، شیر خشک یا آب مناسب برای نوزاد اضافه شود.

·         شیر مادر یا شیر ذخیره شده باید در شرایط بهداشتی و دمای مناسب نگهداری شود.

·      در برخی نوزادان پس از شیر خوردن، برگشت شیر به دهان (رفلاکس) دیده می‌شود. این حالت در اکثر موارد طبیعی و گذراست، اما اگر با اختلال رشد یا بی‌قراری شدید همراه باشد، نیازمند بررسی پزشک است.

·      به تعداد پوشک‌های خیس توجه کنید (۶–۸ عدد در روز نشانه دریافت مایعات کافی است).

·         علائم کم‌آبی (دهیدراتاسیون) در نوزاد

o        خشکی لب‌ها و دهان

o        کاهش دفعات یا حجم ادرار (پوشک خشک بیش از ۶–۸ ساعت)

o        گریه بدون اشک

o        فرورفتگی ملاج (نرمی سر نوزاد)

o        بی‌حالی یا خواب‌آلودگی غیرطبیعی

·         پیشگیری و مراقبت

o        شیر دادن منظم (با توجه به نیاز نوزاد، نه صرفاً طبق ساعت)

o        بهتر است پس از هر بار دفع ادرار پوشک نوزاد را تعویض کنید تا متوجه میزان دفع ادرار در هر بار باشید.

o        تعداد و زمان های تعویض پوشک را در سه هفته اول حتما یادداشت کنید . بررسی روزانه این عددها کافی است و نیازی به نگه داشتن آنها نیست مگر با دستور پزشک .

o        توجه به تعداد پوشک‌های خیس (معمولاً ۶ تا ۸ پوشک خیس در روز نشانه هیدراتاسیون خوب است) و تشخیص این مقدار در صورتیکه پس از هر بار دفع پوشک را تعویض کنید، میسر می شود.

o        در روزهای گرم یا وقتی نوزاد تب دارد، دفعات شیر دادن را کمی بیشتر کنید.

۲٫ شرایط بهداشتی نگهداری از شیر مادر

·         شست‌وشوی دست و وسایل

o        قبل از دوشیدن شیر، دست‌ها را با آب و صابون بشویید.

o        ظرف یا کیسه ذخیره شیر باید کاملاً تمیز و استریل باشد (می‌توان با جوشاندن یا استفاده از دستگاه استریل، بطری یا سرشیشه را ضدعفونی کرد).

o        بهتر است از ظرف شیشه‌ای یا پلاستیک مخصوص نگهداری مواد غذایی بدون BPA استفاده شود.

·         شرایط محیط

• شیر را در محیط تمیز و خنک بدوشید.
• از قرار گرفتن ظرف شیر در معرض هوا یا روی میز آلوده خودداری کنید.
• بلافاصله پس از دوشیدن، ظرف را در یخچال یا فریزر قرار دهید.

·         مدت نگهداری شیر مادر (بر اساس دمای محیط)

• دمای اتاق (۲۵–۲۶ درجه): حداکثر ۴ ساعت
• یخچال (۴ درجه): ۳ تا ۴ روز
• فریزر داخل یخچال (منفی ۱۸ درجه): ۳ تا ۶ ماه
• یخدان با یخ خشک: تا ۲۴ ساعت

o        نکته: هرچه شیر سریع‌تر مصرف شود، مواد مغذی و ایمنی‌بخش آن بهتر حفظ می‌شود.

·         برچسب‌گذاری

• روی هر ظرف یا کیسه تاریخ و ساعت دوشیدن شیر را بنویسید.
• ابتدا شیرهای قدیمی‌تر مصرف شوند.

• ذوب کردن و گرم کردن شیر

• شیر منجمد باید ابتدا در یخچال ذوب شود (چند ساعت تا یک شب زمان می‌برد).
• برای گرم کردن، ظرف شیر را در آب ولرم قرار دهید؛ هرگز از مایکروویو یا حرارت مستقیم روی گاز استفاده نکنید. (ممکن است پروتئین‌های شیر تخریب شوند و نقاط داغ ایجاد کنند که دهان کودک را می‌سوزاند)
• پس از گرم کردن، شیر باید ظرف ۲ ساعت مصرف شود.
• باقی‌مانده شیری که نوزاد از شیشه خورده، قابل نگهداری و استفاده مجدد نیست و می بایست دور ریخته شود.

• بهداشت در حین تغذیه

• پیش از شیر دادن، حتماً دست‌های خود را تمیز کنید تا از انتقال آلودگی به نوزاد جلوگیری شود.
• اگر پوشک خیلی کثیف یا خیس باشد، بهتر است قبل از شیر دادن تعویض شود. این کار باعث می‌شود نوزاد هنگام شیر خوردن آرام‌تر باشد و بی‌قراری نکند.
• از شیشه شیر و سرشیشه تمیز و استریل استفاده کنید.
• هر بار پس از مصرف، ظرف شیر را کاملاً شسته و خشک کنید.
• در صورت وجود علائم آلودگی (بوی بد، تغییر رنگ یا بافت) شیر را مصرف نکنید.

• نکات تکمیلی

• بهتر است شیر در بطریهای کوچک (۶۰–۱۲۰ میلی‌لیتر) ذخیره شود تا هدر نرود.
• ترکیب شیر مادر می‌تواند بعد از مدتی دو لایه شود (چربی بالا می‌آید)؛ کافی است ظرف را به آرامی بچرخانید (تکان شدید ندهید).
• اگر کودک دچار رفلاکس معده است، توصیه می‌شود از حجم‌های کمتر شیر ذخیره‌شده استفاده شود و فاصله تغذیه‌ها بیشتر شود.

۳. خواب و آرامش

·         نوزاد باید روی پشت و در تخت یا گهواره ایمن بخوابد تا خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد کاهش یابد.

این سندروم حالتی نادر (۱ تا ۴ نفر در هر ۱۰۰۰ نفر) است که یک نوزاد سالم و بدون بیماری شناخته‌شده، به‌طور ناگهانی و غیرقابل‌توضیح در خواب فوت می‌کند. این موضوع معمولاً در شش ماه اول و بیشتر بین ۲ تا ۴ ماهگی دیده می‌شود.

·         نوزادانی که رفلاکس معده دارند باید به پشت بخوابند؛ استفاده از بالش یا قرار دادن در وضعیت نیمه‌نشسته توصیه نمی‌شود، مگر با نظر پزشک.

• محیط خواب باید گرم و آرام باشد؛ نور ملایم و سکوت نسبی به خواب بهتر نوزاد کمک می‌کند.
• ماساژ آرام دست‌ها، پاها، شکم و پشت نوزاد بعد از حمام یا در زمان آرامش باعث بهبود گردش خون، آرامش و تقویت خواب می‌شود. از روغن‌های مخصوص کودک و حرکات ملایم استفاده کنید.

۴. تعویض پوشک و مراقبت از پوست

• پوشک نوزاد باید هر ۲–۳ ساعت یا هنگام خیس شدن تعویض شود تا از سوختگی و تحریک پوست جلوگیری شود.
• هنگام خرید لباس نوزاد، به جنس نرم و راحت آن توجه کنید. لباس‌ها باید بدون درزهای زبر و برچسب‌های آزاردهنده باشند. لباس‌های گشاد و قابل شست‌وشو بهترین گزینه هستند. همچنین هنگام خرید پوشک به جنس لایه ای که با بدن نوزاد تماس دارد توجه کنید تا به اندازه کافی نرم و لطیف باشد.
• شست‌وشوی دست‌ها قبل از تعویض پوشک ضروری است. پوست ناحیه پوشک را بعد از شست‌وشو خشک کرده و در صورت نیاز از کرم ضد سوختگی استفاده کنید.
• تا زمان افتادن طبیعی، بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود. از کشیدن یا دستکاری آن خودداری کنید و از پوشک‌های دارای برش بند ناف استفاده کنید.

۵. مراقبت ناخن‌ها و تماس با نوزاد

• ناخن‌های نوزاد سریع رشد می‌کنند و ممکن است نوزاد خود را با آن‌ها بخراشد و یا زخمی کند. ناخن‌ها را حداقل هفته‌ای ۱–۲ بار با ناخن‌گیر مخصوص کوتاه کنید.
• لمس و نوازش کودک باعث ایجاد امنیت و آرامش می‌شود. حتی نوازش دست‌ها، پاها و پشت کودک برای رشد حسی و روانی اهمیت دارد.

۶. سلامت و مراقبت پزشکی

·         انجام ارزیابی‌ و معاینات اولیه مانند وزن‌کشی و بررسی علائم حیاتی، از وظایف اصلی است که به شناسایی هر گونه مشکل احتمالی کمک می‌کند.

·         واکسن‌ها باید طبق برنامه زمان‌بندی شده انجام شوند.

·         در صورت تب، گریه غیرعادی، تغییر رنگ پوست، مشکل در تغذیه، تعداد دفعات ادرار و مدفوع یا خواب، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

·         در روزهای اول تولد، تغییر رنگ پوست و چشم به زرد می‌تواند نشانه زردی باشد. معمولاً خفیف و گذراست، اما اگر شدید یا طولانی‌مدت باشد، نیاز به بررسی فوری پزشک دارد.

·         آزمایشات غربالگری مثل کم‌کاری تیروئید مادرزادی، بیماری فنیل کتونوری نوزاد، سندروم متابولیک ارثی، شنوایی و بینایی باید طی هفته اول در مراکز بهداشت انجام گیرد و به طور منظم دمای بدن، ضربان قلب و تعداد تنفس نوزاد کنترل شود تا از سلامت عمومی او اطمینان حاصل نمایید.

·         در صورت نیاز، داروهای لازم تجویز شده توسط پزشک معتمد، در زمان‌بندی مصرف صحیح و با روش استفاده درست به نوزاد داده شود.

استفاده از اپلیکیشن‌های یادآر و یا داشتن پلنرهای دیواری یا دفتری برای یادداشت کردن موارد ذکر شده، می‌تواند مفید باشد.

۷. توجه به گریه و نیازهای عاطفی

• گریه نوزاد زبان اوست و نشان‌دهنده گرسنگی، خستگی، احساس سرما و گرما، درد، پوشک کثیف یا نیاز به آغوش است. رفلاکس معده هم می‌تواند باعث گریه و بی‌قراری شود؛ بنابراین توجه به زمان و شرایط گریه اهمیت دارد.
• پاسخ سریع و محبت‌آمیز به گریه، باعث ایجاد امنیت و آرامش روانی نوزاد می‌شود.
• ارتباط چشمی و کلامی، نگاه کردن، لبخند زدن و صحبت کردن با نوزاد رشد زبان و هوش اجتماعی او را تقویت می‌کند.

۸. ایمنی نوزاد

• محیط خواب نوزاد ایمن و بدون بالش یا اسباب‌بازی نرم باشد.
• هرگز نوزاد را بدون مراقبت روی کاناپه، تخت بزرگسالان یا سطوح بلند قرار ندهید.
• دمای محیط بین ۲۲–۲۵ درجه سانتی‌گراد باشد تا نوزاد سرما نخورد یا بیش از حد گرم نشود.
• هنگام سفر با خودرو، از صندلی مخصوص نوزاد استفاده کنید و یا کودک را در آغوش بگیرید.

۹. مراقبت از مادر

• خواب و استراحت کافی مادر حتی در زمان‌های کوتاه، برای بازسازی انرژی و تولید شیر ضروری است.
• تغذیه سالم و مغذی، آب کافی و رعایت بهداشت شخصی (دست‌ها، ناخن‌ها، دهان و بینی) بسیار اهمیت دارد.
• حمایت خانواده، همسر و دوستان یا مشاور سلامت در مواقع نیاز باعث کاهش استرس مادر و افزایش کیفیت مراقبت از نوزاد می‌شود.

۱۰٫ ارتباط عاطفی (لمس، صحبت کردن و نوازش کردن)

• تماس پوستی، در آغوش گرفتن و نوازش، پیوند عاطفی مادر و نوزاد را تقویت می‌کند.
• با نوزاد صحبت کنید؛ صدای مادر و زمزمه آوازهای کودکانه برای او آرام‌بخش و آشناست.
• بازی‌های ساده و حرکات نرم (مثل گرفتن انگشت، تکان ملایم دست‌ها و پاها) رشد حسی و حرکتی را تقویت می‌کند.

۱۱٫ باد گلوی نوزاد

• بعد از هر وعده شیر، نوزاد مقداری هوا بلعیده که باید خارج شود.
• خارج نکردن هوا ممکن است باعث رفلاکس یا استفراغ شود.
• روش‌ها:
• روی شانه قرار دادن نوزاد و ضربه‌های آرام پشت
• نشاندن روی پا و نگه داشتن سر
• خواباندن به شکم روی پا و ماساژ پشت
• اگر پس از ۱۰–۱۵ دقیقه باد گلو خارج نشد اما نوزاد آرام بود، می‌توانید او را بخوابانید.

۱۲٫ مراقبت از بند ناف

• بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود.
• بهتر است پوشک روی محل بند ناف قرار نگیرد.
• می‌توانید از پوشک های دارای انحنای بند ناف استفاده کنید. (سایز ۱ پوشک بچه هانیز دارای انحنای بند ناف است.)
• از الکل یا مواد تحریک‌کننده استفاده نکنید؛ تنها توصیه پزشک را اجرا کنید.
• افتادن بند ناف معمولاً طی ۱ تا ۳ هفته اول زندگی رخ می‌دهد.
• در آغوش گرفتن نوزاد تا زمان افتادن بند ناف باید با احتیاط صورت بگیرد و بهتر است نوزاد را در آغوش افراد بی‌تجربه نسپاریم.

منابع:

•  وبسایت‌ WHO سازمان جهانی بهداشت
• وبسایت CDCمراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا
• وبسایتMayo Clinic  کلینیک مایو
• کتاب نلسون: مبانی بیماری‌های کودکان (ترجمه فارسی) – فصل گوارش، مبحث رفلاکس در نوزادان
• کتاب بیماری‌های گوارشی کودکان، دکتر مهرداد هاشمی
• مقالات نشریه علمی کودکان ایران در زمینه رفلاکس و GERD
• راهنماهای بالینی انجمن متخصصان کودکان ایران در مورد رفلاکس و استفراغ نوزاد
• آزمایشگاه نیکو: راهنمای کامل زردی نوزادان، علل، تشخیص و درمان
• وبسایت سلامت اول
• وبسایت مهرپرور
• وبسایت ریزدونه
• وبسایت نمناک
• وبسایت درمانکده
• وبسایت مادرشو
• وبسایت مهرپرور
• پروتکل کنترل زردی نوزادان با سن داخل رحمی ۳۵ هفته یا بیشتر – ارائه شده توسط انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر ایران
• ویکی‌پدیا فارسی

• وبسایت درمانکده American Academy of Pediatrics (AAP) – بخش "Gastroesophageal Reflux in Infants"
• National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK, NIH) – مباحث GERD in infants
• UpToDate – مقاله "Gastroesophageal reflux in infants" (منبع تخصصی پزشکان: مقاله تخصصی درباره زردی نوزاد، علائم، تشخیص و درمان

• NCBI Bookshelf – StatPearls: مروری جامع بر زردی نوزاد، انواع و روش‌های درمان آن
• Medscape اطلاعات کامل درباره علل و پاتوفیزیولوژی زردی نوزاد
• KidsHealth – Nemours: راهنمای والدین درباره زردی نوزاد، تشخیص و درمان
• Mayo Clinic: اطلاعات پزشکی درباره نشانه‌ها و علل زردی نوزاد
• MedlinePlus Medical Encyclopedia: دانشنامه پزشکی درباره یرقان نوزادان
• American Academy of Family Physicians (AAFP): راهکارهای عملی در مدیریت زردی نوزادان
• Children’s Hospital of Philadelphia: مسیر بالینی تشخیص و درمان زردی نوزادان
• HealthyChildren.org: منابع آموزشی والدینی درمورد زردی نوزادان

سوالات و دغدغه هایی که بیشترمادران با آن مواجه میشوند

علل شایع گریه نوزادان چیست و چه علائمی دارند؟

در ماه اول تولد، گریه مهم‌ترین زبان نوزاد است و او با آن نیازها و ناراحتی‌هایش را بیان می‌کند. هر دلیل، نشانه‌های خاصی دارد که اگر والدین آن را بشناسند، خیلی راحت‌تر می‌توانند نوزاد را آرام کنند.

۱. گرسنگی

• نوزادان معده بسیار کوچکی دارند و هر ۲ تا ۳ ساعت نیاز به تغذیه دارند. پایین بودن قند خون ناشی از تأخیر در شیردهی، محرک اصلی گریه است.
• نشانه‌ها و علائم: گریه‌های کوتاه و متوالی، حرکات مکیدن، بردن دست به دهان، چرخاندن سر به دنبال سینه یا شیشه شی از علائم گرسنگی نوزاد هستند.

۲. پوشک خیس ، کثیف یا تنگ

• پوست نوزاد بسیار نازک و حساس است. رطوبت و آلودگی پوشک باعث تحریک پوست و احساس سوزش یا ناراحتی می‌شود.
• نشانه‌ها و علائم: گریه ناگهانی، بی‌قراری هنگام نشستن یا در آغوش بودن، آرام شدن سریع پس از تعویض پوشک.

۳. خواب‌آلودگی و خستگی

• سیستم عصبی نوزاد هنوز نابالغ است و وقتی خسته می‌شود، نمی‌تواند خود را آرام کند. به همین دلیل نوزاد نیاز به خواب روزانه زیاد دارد.
• نشانه‌ها و علائم: مالیدن چشم‌ها، خمیازه‌های مکرر، نگاه خیره و بی‌قرار، گریه آرام و ممتد.

۴. احساس گرما یا سرما

• مرکز تنظیم دمای بدن نوزاد هنوز کامل نیست. تغییرات دمایی محیط خیلی سریع روی او اثر می‌گذارد.
• نشانه‌ها و علائم: دست و پای سرد یا رنگ‌پریده در سرما، تعریق و قرمزی پوست در گرما، گریه ناگهانی و بی‌قراری.

۵. نیاز به آغوش و تماس پوستی

• امنیت به تماس مستقیم با والدین نیاز دارد. این تماس باعث ترشح هورمون آرام‌بخش (اکسی‌توسین) می‌شود.
• نشانه‌ها و علائم: گریه بدون علت مشخص، آرام شدن سریع در آغوش یا هنگام تماس پوست به پوست.

۶. درد در اندام‌ها و نواحی بدن نوزاد؛ نشانه‌ها و راه‌های تشخیص

معمولا با لمس آرام اعضای بدن نوزاد می توان ناحیه درد را تشخیص داد.دردهای شایع در نوزادان عبارتند از:

۱٫        درد شکم (غیرکولیکی)

·         علت: یبوست، گاز، رفلاکس

·         نشانه‌ها: جمع کردن پاها به سمت شکم، شکم سفت یا متورم، گریه‌های کوتاه مدت یا پراکنده

۲٫       کولیک نوزادی (درد شدید و مکرر شکم)

·         علت: نامشخص، معمولاً بین ۲–۶ هفته اول تا حدود ۳–۴ ماهگی

·         گریه نوزاد بیش از سه ساعت در روز، سه روز در هفته و سه هفته پیاپی

·         نشانه‌ها: گریه طولانی و شدید، اغلب شب‌ها، جمع کردن پاها به سمت شکم، ناراحتی شدید حتی پس از تغذیه

o        کولیک نوزاد چیست؟

کولیک نوزاد یا قولنج نوزادی وضعیتی است که در آن یک نوزاد سالم بیش از سه ساعت در روز، سه روز یا بیشتر در هفته و یا بیش از سه هفته متوالی گریه می‌کند. معمولاً این حالت در نوزادان دو هفته تا چهار ماهه رخ می‌دهد و بیشتر در عصرها اتفاق می‌افتد. علت دقیق کولیک هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما احتمال می‌رود به عوامل مختلفی از جمله مشکلات گوارشی یا حساسیت به مواد غذایی در شیر مادر مرتبط باشد.

علائم کولیک شامل گریه‌های مکرر، جمع کردن پاها به سمت شکم، سفت شدن بدن و بیقراری شدید است.

راه‌های تخصصی و علمی درمان کولیک نوزادان شامل روش‌های زیر است:

• ماساژ ملایم شکم با روغن‌های گیاهی مانند روغن بادام شیرین و بابونه که به کاهش گاز و درد معده کمک می‌کند.
• حمل کردن و آرام کردن نوزاد با تکان‌های ملایم، استفاده از صدای آرامش‌بخش مانند صدای سشوار یا موسیقی ملایم.
• استفاده از کمپرس گرم روی شکم نوزاد برای شل کردن عضلات و کاهش درد.
• تغییرات در رژیم غذایی مادر در صورت شیردهی ( با مشورت پزشک انجام گیرد) ؛ حذف مواد نفاخ مثل کلم، لوبیا و لبنیات ممکن است باعث کاهش کولیک شود.
• آروغ گرفتن منظم نوزاد بعد از شیر خوردن برای جلوگیری از تجمع گاز در معده.
• گاهی تجویز قطره‌ها یا شربت‌های حاوی سایمتیکون و لاکتاز توسط پزشک که به خروج گاز و هضم کمک می‌کنند.
• در موارد خاص، طب سوزنی، رفلکسولوژی و کایروپراکتیک می‌تواند به تسکین علائم کولیک کمک کند ولی حتما باید توسط متخصص انجام شود.
• مصرف دمنوش‌های گیاهی مثل رازیانه و بابونه در دوزهای ملایم و با مشورت پزشک.

لازم به ذکر است که درمان قطعی کولیک وجود ندارد و هدف اصلی کاهش علائم و آرام کردن نوزاد است.بهتر است، در همه موارد حتما باید با پزشک مشورت شود تا علل جدی‌تر مانند انسداد روده یا حساسیت‌های غذایی رد شود و درمان مناسب تجویز گردد.

۳٫      درد گوش

·         علت: عفونت یا التهاب گوش

·         نشانه‌ها: دست بردن یا کشیدن گوش، بی‌قراری هنگام دراز کشیدن، گریه ناگهانی

۴٫       درد دهان و لثه

·         علت: دندان درآوردن، عفونت دهان

·         نشانه‌ها: زیاد بردن دست یا اشیا به دهان، آبریزش دهان، امتناع از شیر خوردن

۵٫      درد گلو

·         علت: التهاب یا عفونت گلو

·         نشانه‌ها: گریه یا بی‌قراری هنگام بلع یا شیر خوردن، امتناع از تغذیه

۶٫      درد اندام‌ها (دست یا پا)

·         علت: ضربه، التهاب مفصل، شکستگی

·         نشانه‌ها: عضو دردناک کمتر حرکت داده می‌شود، گریه هنگام لمس، ورم یا قرمزی

۷٫      درد پوست

·         علت: حساسیت، سوختگی پوشک، کهیر

·         نشانه‌ها: قرمزی یا جوش، بی‌قراری هنگام لمس یا تعویض پوشک

۸٫      درد ناشی از بیماری‌های داخلی

·         علت: عفونت، تب، مشکلات گوارشی یا قلبی

·         نشانه‌ها: بی‌حالی، گریه مداوم، امتناع از شیر، تب، استفراغ

۹٫       درد محل تزریق واکسن (جداگانه)

·         علت: واکسیناسیون

·         نشانه‌ها: ورم یا قرمزی محل تزریق، گریه هنگام لمس یا حرکت عضو، کاهش حرکت دست یا پا

·         معمولاً ۲–۳ روز بعد برطرف می‌شود

·         اگر گریه با تب یا امتناع از شیر همراه باشد، باید سریع به پزشک مراجعه شود.

منابع:

·         Mayo Clinic –

·         Cleveland Clinic –

·         American Family Physician –

·         WebMD –

·         Kids Health Info (RCH Australia) –